Naar een diverser en duurzamer watersysteem en landschap
Klimaatverandering daagt ons niet alleen uit om met een nieuwe bril naar het ontwerpen en inrichten van onze leefomgeving te kijken, maar ook naar de betekenis daarvan voor landschap en cultureel erfgoed. Landschapsarchitect Hanneke Kijne keek vanuit de klimaatopgave en de oprukkende verzilting naar de verre toekomst van het Reitdiepgebied. De oplossing? Terug in de tijd en de (deels)natuurlijke watersystemen leidend laten zijn.
Hanneke start haar presentatie met de ontstaansgeschiedenig van het gebied dat gevormd is door zowel het water – lees de zee en de rivier die respectievelijk klei en zand hebben afgezet – als mensenhanden. Stille getuigen van laatste zijn de gemalen, de omdijkte polders en vanzelfsprekend de wierden die vanaf 600 voor Christus als eilandjes in het water werden opgeworpen.
Wie het gebied verkent, herkent de kenmerkende structuur en natuurlijk de verhoogde ligging van tal van veelal fraaie en pittoreske dorpjes “Winsum werd afgelopen jaar niet voor niets onderscheiden als mooiste dorp van Nederland”, weet Hanneke die haar presentatie in een later stadium afsluit met een filmpje van het mooiste dorp waarin de link wordt gelegd met het smelten van de ijskappen die Nederland onder water dreigen te zetten, mits…
Landschapstypen
Het Reitdiepgebied maakt onderdeel uit van het oudste cultuurlandschap van West-Europa en kent drie onderscheidende landschapstypen. De langs het Reitdiep wat hoger gelegen zand- op kleigronden, de wat verder gelegen zeekleigronden en omdijkte polders. De verschillen zijn, trekkend door het gebied, nauwelijks waarneembaar, maar daarom niet minder waardevol en zeker vanuit de lucht zichtbaar.
De vraag is hoe dit gebied de strijd met de stijgende waterspiegel en vooral de opdringende zoutwaterbel de komende decennia kan winnen. Volgens Hanneke speelt gebiedseigen water daarin een belangrijke rol. “In droge periodes zijn we (te) afhankelijk van het IJsselmeerwater en In nattere periodes wordt overtollig water afgevoerd. Met het oog op de klimaatverandering, met hogere temperaturen en langere, droge periodes en hoosbuien, is het zaak gebiedeigen water vast te houden.”
Waterberging
Dat kan volgens haar op verschillende manieren, afhankelijk van het landschapstype en landgebruik. Zo kan waterberging op grote schaal toegepast worden in het meer waterdynamische landschaptype, zodat de ondergrondse zoutwaterbel in drogere periodes minder kan doordringen naar de bovengrond. Gecombineerd met een flexibel waterpeil onstaat een robuust waterstyeem dat bijdraagt aan Natuurnetwerk Nederland en de (bio)diversiteit en aantrekkelijkheid van het gebied.
Op bescheidener schaal kan het zeikleilandschap (meer) water vasthouden met een natuurlijker grondwaterpeil, het verwijderen van drainage en een fijnmazig systeem van greppels en kleinere watergangen. “Zals het vroeger ook was”, aldus Hanneke. In dit meer groen-blauwe landschap zal meer extensieve landbouw worden bedreven, met ruimte voor een variatie aan gewassen en – richting de kust – ook zilte teelt. De diversiteit, kwaliteit en leesbaarheid van het landschap zal daarmee aan waarde en aantrekkelijkheid winnen, stelt Hanneke.
Het mooiste dorp van Nederland, waarmee ze de presentatie afsluit, zal na deze transformatie dan ook zeker navolgers krijgen. Aannemend dat dat de slotboodschap was.