Wat is het doel van het symposium en hoe zijn de keuzes in het programma gemaakt. Dat lichtte landschapsontwerper Berte Daan in de eerste presentatie van de ochtend toe. Samen met architect David Rademacher trad zij op als curator van het symposium Op Terp Hoogte.
Op Terp Hoogte is letterlijk een goede hoogte om het landschap in ogenschouw te nemen en hierover met elkaar in gesprek te gaan, aldus Daan. Maar ook een mooie metafoor voor de hoogte waarop mogelijk een nieuwe schaal van handelen kan ontstaan die we nu nodig hebben: tussen ooghoogte en helicopterview en tussen bottom-up en top-down.
Rademacher en Daan werkten beiden nog in Zürich (Zwitserland), toen zij aan hun verkenning van het terpenland begonnen. Als startpunt kozen ze niet voor niets Ezinge. In het Pompeï van het Noorden komen volgens Daan veel thema’s samen, zoals archeologie, landschap en kennis. Thema’s die ook een rol spelen in de nieuwe ruimtelijke maatschappelijke modellen waarop hun zoektocht zich richt en waarvan het symposium met zes casestudies een beeld geeft.
Collectieve opgave
Uitgangspunt in de keuze bij de samenstelling was dan ook om te laten zien hoe er vanuit verschillende invalshoeken op nieuwe manieren naar het dynamische landschap kan worden gekeken en welke governance daarbij past. De vraag is wat Daan betreft hoe we er gezamenlijk voor zorgen dat we het cultuurlandschap behouden. Daarachter gaan drie vragen schuil:
- Hoe houden we het landschap aantrekkelijk?
- Hoe zorgen we ervoor dat we dit als collectieve opdracht gaan zien
- Moeten we ons daarvoor de vraag stellen of landbouw en water een nieuwe relatie moeten aangaan.
Daan en Rademacher waren verrast over de nauwe relatie tussen bewonersgeschiedenis en geologie in het terpenland, dat zij definiëren als het gebied tussen Waddenzee en veen en dat volgens hen een grote gelaagdheid kent. Die relatie is volgens Daan hier hechter dan in veel andere gebieden. Dat uitsluitend op de kwelderwallen kon worden gewoond, bepaalde het dynamische waterlandschap.
Langzaam veranderde dit landschap in het statische ingenieurslandschap dat we nu kennen. Tegenwoordig zijn de kwaliteiten die zijn overgebleven uit de eerdere fasen goed beschermd. Maar het vlakke land laat zien dat dit niet altijd het geval is geweest. Voor het behoud van het cultuurlandschap is het van belang naar de kenmerken van het oude waterlandschap te kijken, aldus Daan. De relatie water en land, de gelaagdheid van de kwelders en de kreken, de tijdelijkheid van het dynamische landschap, die ook nu interessant is en kansen biedt, en de variëteit in ecologische en economische kansen.
Nieuwe relatie
Landbouw en water zijn voor Daan en Rademacher de belangrijkste thema’s in de vraag naar nieuwe modellen om het cultuurlandschap in de toekomst te behouden. Maar dat is geen vraag voor uitsluitend de landbouw en waterbeheer, maar een collectieve vraag die een gemeenschappelijk antwoord vereist. Onderwerpen voor de deelvragen die daarbij moeten worden gesteld zijn de maat en schaal van de landbouw en de relatie met biodiversiteit, maar ook de kwetsbaarheid van een monofunctioneel landschap. En de steeds prominenter zichtbaar wordende bodemproblematiek en verzilting.
Ervaring in het landschap
Daan wees op de eigenschappen in de regio die meegenomen kunnen worden in de zoektocht naar nieuwe modellen. Zoals het werken vanuit het collectief; inherent aan de terpen- en dijkenbouw en het vermogen om te overleven in een dynamisch landschap en om te gaan met een landschap in beweging, wat de regio bij uitstek geschikt maakt voor experimenteren. In dit gebied komen water en land elkaar altijd tegen, waardoor de klimaatverandering hier extreem relevant is en ook de energieopgave zal volgens Daan in dit landschap ‘neerslaan’.
Een aantal keer liet zij in haar inleiding als curator terugkomen dat de oplossingen voor de toekomst wel eens in het verleden zouden kunnen liggen. “Hoe verder je terugkijkt, hoe verder je vooruit kunt kijken!”